فرسایش خاک با شدت ۱۶ تن در هکتار؛ تشکیل چرخه معیوب با کم‌آبی

یک عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، با اشاره به افزایش فشار بر منابع طبیعی کشور اظهار کرد: تازه‌ترین برآورد رسمی نشان می‌دهد فرسایش سالانه خاک در ایران به ۱۶ تن در هکتار رسیده و متوسط شدت فرسایش در ۹ استان بالاتر از متوسط کشور است.
دکتر رضا بیات در گفت‌وگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت فرسایش خاک در ایران و چالش‌های پیش روی مدیریت منابع آب و خاک اظهار کرد: براساس تحقیقات مختلف، رقم فرسایش خاک در یک سال آبی در ایران بین ۶ تا ۲۴ تن در هکتار برآورد شده است. با این وجود بر اساس آخرین بررسی رسمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری شدت فرسایش خاک ۱۶ تن در هکتار است و پروژه‌ای برای به‌روزرسانی این عدد در دست برنامه‌ریزی است.
وی افزود: متوسط شدت فرسایش در استان‌هایی نظیر کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، ایلام و لرستان بالاتر از متوسط کشور است و حوضه‌های هندیجان، کارون، حله، اترک، مرزی غرب، مند و کرخه در اولویت کنترل فرسایش آبی قرار دارند.
 رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم عوامل اصلی فرسایش خاک
به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم، تأثیرات نامطلوبی بر منابع خاک گذاشته‌اند و از جمله عوامل اصلی تشدید فرسایش خاک در ایران محسوب می‌شوند. 
بیات تاکید کرد: تشدید فرسایش خاک در ایران ترکیبی پیچیده از عوامل طبیعی و انسانی است؛ عواملی که در دهه‌های اخیر شدت یافته‌ است. فعالیت‌های انسانی و کشاورزی نامتناسب نقش تعیین‌کننده‌تری نسبت به عوامل طبیعی دارند و فرسایش انسان‌زا ناشی از بهره‌برداری نادرست از زمین و اقدامات عمرانی کارشناسی‌نشده از مهم‌ترین عوامل تخریب خاک محسوب می‌شود.
به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، عواملی مانند تغییر کاربری، جنگل‌زدایی، چرای بیش از حد و خارج از وقت همچنین تخریب پوشش گیاهی از جمله قابل توجه‌ترین موارد بهره‌برداری نادرست از زمین است. تغییرات آب و هوایی به عنوان یک عامل تشدید کننده طبیعی، این وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. 
بیات اضافه کرد: تغییرات آب و هوایی، الگوی بارش و دما را در ایران تغییر داده و با بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت و در زمان نامناسب علاوه بر خسارت به محصولات، توان تخریب روان‌آب را افزایش داده است. خشکسالی طولانی و افزایش دما باعث کاهش رطوبت خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی شده و در نتیجه، خاک را مستعد فرسایش و انتقال به پایین‌دست کرده است.
چرخه خشکسالی و فرسایش؛ بحران عمیق می‌شود
وی ضمن بررسی تأثیر کمبود آب و خشکسالی بر تشدید فرسایش خاک اظهار کرد: کاهش نزولات و افزایش دما باعث کمبود آب و خشکسالی شده است. از سویی دیگر همزمانی کمبود آب و خشکسالی با فرسایش خاک، چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده است؛ چرخه‌ای که همزمان به دلیل دخالت بشر در قالب‌ فعالیت‌ عمرانی یا بهره‌برداری کشاورزی، تاثیر کمبود آب، خشکسالی و فرسایش خاک را تشدید کرده است. 
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اضافه کرد: خشکسالی باعث خشک شدن شدید لایه‌های سطحی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود و آن را مستعد فرسایش می‌کند. به‌طور خلاصه، این دو عامل به‌صورت متقابل یکدیگر را تقویت می‌کنند. کمبود آب پوشش گیاهی را از بین می‌برد و فرسایش بادی را افزایش می‌دهد و فرسایش خاک نیز با از بین بردن قابلیت نگهداری آب در خاک و پر کردن سدها، بحران آب را عمیق‌تر می‌کند.
چالش‌ سیاست‌های دولتی برای حفاظت از خاک
بیات درباره اثربخشی سیاست‌های دولتی حوزه حفاظت از خاک و آب نیز اظهار کرد: اقدامات دولت در این حوزه به‌ دلیل ماهیت حاکمیتی منابع آب و خاک و اثر این منابع در زمینه حفظ اکوسیستم و امنیت‌ غذایی کشور اهمیتی ویژه دارد. با وجود اهمیت اقدامات دولتی در زمینه حفاظت خاک و آب، اجرای سیاست‌ها با چالش‌های متعددی روبروست. 
وی مهم‌ترین این چالش‌ها را شعار زدگی و انجام اقدامات کلیشه‌ای دانست و افزود: هرچند همزمان با وجود این چالش‌ها، اقدامات مهمی نیز انجام شده است. به عنوان مثال تدوین قوانین و مقررات در قالب قانون حفاظت خاک جدیدترین اقدامی است که به همت انجمن علوم خاک ایران و پیگیری و حمایت موسسات و انجمن‌های علمی دیگر به ثمر رسیده است. 
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ادامه داد: اگرچه وجود سازمان‌های مختلف با مسئولیت نظارت و مدیریت بر منابع آب و خاک ذیل وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو، توسعه و برگزاری برنامه‌های آموزشی و ترویجی درباره استفاده بهینه از منابع آب و خاک برای کشاورزان و عموم مردم همچنین تشویق به استفاده از فناوری‌های نوین در بهره‌برداری از آب وخاک برای حفاظت از آب و خاک موثر است اما کافی و سراسری نیست.
وی تاکید کرد: مهمترین چالش‌های پیش روی دولت،  مدیریت ناکارآمد، رعایت نشدن قوانین حفاظتی یا نظارت نشدن بر اجرای آن‌ها، تغییرات اقلیمی، کاهش تعداد محققان در زمینه پژوهش‌های آب وخاک و کمبود منابع مالی است که بر اجرای پروژه‌های حفاظتی و ارتقای زیرساخت‌ها تأثیر منفی و جدی می‌گذارد. در مجموع اقدامات و سیاست‌های دولتی در حوزه حفاظت از خاک و منابع آب به رغم تلاش‌ها و اقدامات انجام‌شده، با چالش‌های جدی روبروست.
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تأکید بر نیاز به همکاری بین‌ سازمانی، افزایش آگاهی عمومی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و اصلاح و اجرای صحیح قوانین و مقررات گفت: همکاری و تعامل بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در زمینه فناوری‌های جدید مورد نیاز برای بهتر شدن وضعیت نیاز است.
بیات در پایان اظهار کرد: هر اندازه که در کنار مدیریت اراضی، مدیریت علمی، آینده‌نگر و جامعی اعمال شود، مقدار فرسایش خاک کاهش می‌یابد. در همین راستا لازم است که مدیریت تخلیه سدها در وقت بارش‌های شدید، پخش سیلاب، استحصال آب باران، کاهش برداشت از منابع زیرزمینی، اصلاح روش‌های آبیاری به‌صورت علمی، آینده‌نگر و جامع انجام شود. 
انتهای پیام